Kinderen kunnen hun gevoelens niet altijd onder woorden brengen, maar kunnen er wel over spelen.
Ouders vragen mij regelmatig naar de effectiviteit van speltherapie. Ze zeggen dan : “Het is maar gewoon spelen!” De behandeling is inderdaad leuk voor het kind, maar speltherapie is meer dan alleen spelen. Speltherapie is betekenisvol!
Jonge kinderen communiceren door te spelen. Verbeeldend spel geeft kinderen de controle die ze minder goed kunnen ervaren in een wereld die door volwassenen wordt geleid. Ze zijn in het spel vrij om hun emotionele ervaringen te uiten en kunnen daarmee uitdrukken hoe ze dingen beleven. Als de therapeut via spel toegang krijgt tot de binnenwereld van het kind, kan de therapeut het kind helpen om alternatieve manieren te vinden om te leren omgaan met hun zorgen.
Spel onthult de emotionele binnenwereld van het kind
Een voorbeeld uit de praktijk: Een 6-jarige jongen die herhaaldelijk getuige is geweest van huiselijk geweld en zelf agressief is op school, wordt al snel bestempeld als een pestkop. Hij komt de spelkamer binnen en heeft een heleboel autootjes bij zich – een zak vol schatten – en in een oogwenk verandert de ruimte in een slagveld waarbij het poppenhuis belegerd wordt. Spel en werkelijkheid verschillen hierbij dus niet veel van elkaar.
Op het eerste gezicht lijkt deze jongen alleen een boos en agressief kind te zijn die zijn boosheid uit in het spel, maar de therapeut herkent bij hem een wereld van pijn. Het kind laat zijn angst en kwetsbaarheid zien in de sessie door de therapeut de rol van slachtoffer te geven. In deze rol moet de therapeut herhaaldelijk proberen om het gezin te beschermen tegen slechteriken in een poppenhuis die geen enkele veiligheid biedt. De therapeut kan zo voelen hoe het is om de jongen te zijn in zijn huis waarin hij herhaaldelijk onder vuur ligt.
“Maak je klaar, de slechteriken zijn dichterbij! ‘Fluistert hij vlak voor het begin van een aanval. Een speelgoed-politie-auto die ik tot mijn beschikking heb is niet in staat om de slechteriken te stoppen. Dan brengt de jongen de therapeut op de hoogte dat zelfs de goeden in het huis nu slechteriken zijn geworden. Zijn vrienden in het poppenhuis zijn niet meer te vertrouwen, en de therapeut moet proberen uit te breken door een deur of raam. Maar hoe hard de therapeut ook vecht, hij zit vast. Er is niet veel dat hij kan doen.
Hij ervaart zo de hulpeloosheid die de jongen elke dag moet doorstaan. De woede in zijn spel, net zoals hij dat laat zien op school, is waarschijnlijk zijn reactie op de onderliggende gevoelens van pijn en angst. In spel is hij in staat om de gevoelens die te overweldigend zijn voor hem om onder woorden te brengen, uit te drukken waarvoor hij zelf geen taal kan vinden.
Of denk aan een acht jarig meisje met zo’n intense angst dat het verlamd, ze last van obstipatie heeft en moeite heeft met slikken. Pogingen om woorden te gebruiken tijdens onze eerste sessie zijn zinloos, maar zodra ze gaat spelen met het poppenhuis, geeft ze de personages een stem. De vader en moeder verdwijnen plotseling met een klein vliegtuig naar een verborgen hoek van de kamer. De kinderen in het poppenhuis zijn helemaal alleen.
Uit de familie-anamnese blijkt dat de moeder ernstige medische complicaties had na de geboorte van het jongste kind, en dat vader een zenuwslopende ervaring achter de rug had tijdens zijn emigratie. Het meisje is bang om haar ouders te verliezen. Speltherapie zorgt ervoor dat haar gevoelens zichtbaar worden.
Speltherapie biedt alternatieven
Voor de jongen in het eerste voorbeeld, voelt agressief zijn op school als de enige manier om te voorkomen dat hij een slachtoffer wordt. Maar als hij geen contact maakt met zijn kwetsbare gevoelens als slachtoffer, zal hij ook niet in staat zijn om met zijn pijn van thuis aan de slag te gaan. De therapeut begrijpt dit en verbindt die twee gevoelens binnen het spel aam elkaar.
De therapeut pakt zijn trouwe speelgoed-ridder, en midden in een hevige aanval van de slechteriken, schreeuwt zijn ridder uit: “Slechteriken zijn hier niet toegestaan! Wegwezen jullie !!!” En dan gebeurt er iets. De therapeut spreekt voor hem zijn verlangen uit naar rust en veiligheid. Hoewel de personages schijnbaar boos zijn, zeggen ze dat ze het alleen maar deden om zichzelf te beschermen – Zo vindt het kind met de therapeut een veilige manier om met zijn kwetsbaarheid en pijn en verdriet aan de slag te gaan.
Hij zegt dan: “Ik vind het echt fijn als je dat zegt! Ik weet niet waarom, maar ik vind het echt heel leuk!! Zeg het nog eens!” Dus de therapeut doet dat. Of eigenlijk de ridder: “Slechteriken zijn hier niet toegestaan !!!”
Het meisje laat de therapeut al spelend zoeken naar de vermiste ouders. En net zoals het kleine meisje dat zou doen vraag de therapeut: “Wanneer komen ze terug ?!” Haar poppetje zegt: “Ik weet het niet!” Dan roep de therapeut uit: “Maar ik ben bang! Ik wil dat mijn ouders nu terug komen!” De therapeut vindt zo woorden voor haar verborgen gevoel.
Speltherapie is helend
De boodschap voor het kleine meisje is: Het is belangrijk om iets te doen met de angst waar je niet over kan praten. Er zijn volwassenen die je daarbij kunnen helpen om het te verwerken en het te begrijpen. Haar lichamelijke kwalen verdwijnen. En ze kan zich nu beter ontspannen op de wc dan toen de wereld nog eng en bedreigend was, en ze zich niet begrepen voelde.
De boodschap voor de jongen is: Je hoeft niet aan te vallen om veilig te zijn. Hij kan zichzelf nu verdedigen met woorden. Hij kan zijn gezag laten gelden zonder agressie te gebruiken. Vechten op school is niet meer nodig om je minder kwetsbaar te voelen. Er is een manier om jezelf te beschermen zonder eerst aan te vallen.
Speltherapie helpt kinderen om ingewikkelde emoties te doorvoelen en te begrijpen. Het zorgt ervoor dat ze zich gehoord en gezien voelen, en het zorgt bij de kinderen die hier beschreven zijn, voor een verbetering van hun gedrag op school of een vermindering van de overweldigende angst. Het doorleven van onderliggende gevoelens in speltherapie kan zorgen voor diepgaand herstel en balans.
door Tomás Casado-Frankel, LMFT (vertaald uit het engels)